Bilimsel gelişmelerin hızı ve yaygınlaşması; geliştirici, sürdürücü ve kullanıcıların bilimsel terimleri anlamlandırış biçimleri ile doğrudan ilgilidir. Bilimsel bir terimin tam karşılığı diğer dilde yoksa veya bilinçli, bilinçsiz türetilemiyorsa bu çok büyük bir tehlike ve kayıptır. Örneğin, Bilgisayar terimi teknolojik bir alete eşşiz bir ahenk ile engin bir derinlik sağlamaktadır.
- Geliştirici, bilgiyi ilk icat eden.
- Sürdürücü, icat edilmiş bilgiyi geliştirip daha ileri taşıyan. Bir ikincil geliştirici.
- Kullanıcı, bilgiyi tüketen.
Aşağıda paylaştığım terimler üzerinden kısa bir beyin fırtınası yapalım. Çok uzun bir makale de olabilirdi ama kısa tutmayı tercih ettim.
Grup 1
- Quantum Physics – Kuantum Fiziği, Dalga Fiziği, Parçacık Fiziği
- Momentum – Devinirlik, Devinim
- Catalyst – Katalizör, Hızlandırıcı
- Accelerator – Hızlandıran, Hızlandırıcı
Grup 2
- Computer – Bilgisayar
- CPU, Chip, Processor – İşlemci, Yonga
- RAM – Bellek, Hafıza
Burada iki grup terim paylaştım. İlk grubu temel bilimlerden, ikinci grubu ise bilgisayar bilimlerinden seçtim. İlk grup üzerinden gidelim.
Grup 1
İlk gruptaki terimlere ve Türkçe karşılıklarına bu yazıyı okuyan herkes aşinadır. Ancak neredeyse bunların hiçbirini hiç kimse gerçek anmlamda özümsememiştir. Çünkü dilimize ilk olarak yabancı halleri ile girdiler. Sonra kısmen Türkçe’leştiler ya da Türkçe’ye çevrildiler. Türkçe terimler ile dahi anlaşılması güç olan bu terimleri yabancı kelimeler ile anlatmak, anlamak neredeyse imkansızken biz yabancı kelimeler ile anlamaya, anlatmaya çalıştık.
Bugün bile akademi ya da halk arasında hala anlaşıldıklarına inanmıyorum. Sadece akademik camianın bugünkü durumu bile benim inancımın doğruluğuna delil olarak yeter ve artar bile. Örneğin, %99.99 ‘umuzun Bond’un Quantum of Solace filminin kuantum fiziği ile alakası olduğunu düşündüğümüze eminim. Lütfen tam Türkçe çevirisine bir bakın çok şaşıracaksınız. Quantum of Solace IMDb
Grup 2
Bu grup ve grup ile ilgilenen camia hakikaten çok şanslı. Sadece Computer kelimesinin bile “Bilgisayar” olarak Türkçe’ye çevrilmiş olması büyük talihtir. Tüm camiayı derinden etkilemiş ve yönlendirmiştir. Kanaatimce CPU + RAM + Graphic Card + Mother Board + Network Card gibi bileşenlerden oluşan bu alet ailesini dünyada en iyi tarif eden kelime kesinlikle Bilgisayar’dır.
Computer, compute etmekten yani hesaplama, hesap etme, tahmin yürütmekten gelir. Genellike “bir şeylerin miktarını hesaplayan” olarak anlaşılır. Neyi hesaplayan diye sorduğumuzda çok sığ bir anlamla karşılaşırız. İnsanlarda ilk olarak sayısal bir hesaplama hissi uyandırır ki bu çok sığdır. Bunu calculator de yapmaktadır. Computer kelimesi günümüzde daha derin ve geniş bir anlam kazanmış olsa da siz ne demek istediğimi anladınız.
Bilgisayar, bilgi ve saymak kelimelerinin birleşiminden oluştuğunu herkes söyleyebilir. Ancak ben burada bir birleşim değil ahenk görüyorum. Bilgi‘nin derinliği ve enginliği konusunda konuşmaya gerek yok. Sayar ise burada ayrı bir derinlik kazanmaktadır. Bilgi’yi saymak-sıralamak, bilgiyi saymak-hesapmalamak gibi bir çok derin, engin anlama işaret etmektedir. Bilgisayar terimi teknolojik bir alete eşşiz bir ahenk ile engin bir derinlik sağlamaktadır.
Buradaki ahenk sayesinde bilgisayar bilimlerindeki bir çok kelime yerli yerinde, tam karşılığında Türkçe’ye çevrilebilmiş ve kabul görmüştür. Evet, zaman zaman saçmalayan böyüklerimiz olsa da tüm camiayı zehirlemeye güçleri yetmemiştir. Eminim ki Bilgisayar kelimesindeki çeviri başarılı olmasaydı diğer terimlerdeki çeviriler ve kabul de bu kadar başarılı olamazdı.
Bilgisayar ve Bilgisayar bilimlerindeki terimlerin Türkçe’ye çevirisindeki başarı bence Türk yazılım camiasının başarısındaki en büyük etkendir. Evet, eksikler var. Evet, eksikler inanılmaz boyutta ancak globale baktığımızda Türk yazılımcıların çok iyi bir yerde olduğunu söyleyebiliriz. Eksiklerimiz nedeniyle çekirdek bir bilgisayar bileşeni, bir programlama dili ya da bir framework geliştiremedik, geliştiremiyoruz. Umudum, zamanla onlarda olacaktır.
Ancak temel bilimler ve bilgisayar bilimlerde elde ettiğimiz bilgi, beceri ve başarılar kıyaslandığında bilgisayar bilimlerinde çok daha başarılı olduğumuz çok aşikardır. Hani hepimiz zilyon tane sınava, teste girdik ya; eminim ki soruların %99.99’u için öğretmenlerimiz şunlara benzer şeyler demiştir: önce soruyu iyi anlayın sonra çözüme başlayın, anlamadığınız soruyu doğru çözemezsiniz. Sınavlarda zaman önemli, soruyu hızlı anlayıp, çözmeniz önemli bunu için çok okumalısınız. Çok okuyara anlama va anlamlandırma yeteneğinizi güçlendirmelisiniz.
Okuma konusunda vaaz verecek değilim ancak “bir konuyu, bir terimi, bir bilimi” yani bir bilgi ‘yi anlamak, anlatmak ve anlamlandırmak için o bilgiyi ana dilimizde çözümleyebilmeli, özümseyebilmeliyiz. Aksi durumda hep bir yerler eksik kalacaktır. Bu eksikler yaşam koşullarımızda büyük sorun teşkil etmediğinden farketmeyebiliriz ancak daha ileri, daha gelişmiş şeyler yapmak istediğimizde büyük engel teşkil edecektir. Unutmayalım ki bindiği At ile bir ahenk yakalayamayan ne çok hızlı gidebilir ne de çok ileri gidebilir.
Acronym
Buradaki tartışma bilimsel gelişmeyi ilk icat edenler için de aynen geçerlidir. Bilimsel gelişmeyi, icadı ilk siz yapsanız da doğru şekilde ifade edemezseniz kendi halkınız anlamlandıramaz, o gelişmelerden ve o bilimlerden uzak durur. Buna en iyi örnek olarak Silikon Vadisi ve Amerikan halkı arasındaki uçurumu inceleyebilir, araştırabilirsiniz. Örneğin, RAM silikon vadisinde belleği ifade ederken, Amerikanın genelinde bir arabayı, aracı ifade eder. Evet, RAM bir kısaltmadır, “acronym” dir. Bir çok dil bilimciye göre “acronym” lerin çoğalması o dilin kendini geliştiremediğine ve ölümünün yaklaştığına da işaret eder. Dil bilimine daha derin dalmayalım, değil mi? 🙂
Ey akademik camia, bilimsel araştırma yapmıyorsunuz, evirip – “çevirip” satıyorsunuz, artık kanıksadık. Lütfen sadece bilimsel terimleri bari düzgün çevirin.
Ey okuyucu, Arrival filmini bir bilim kurgu filimi gibi değil de mümkün olduğunca bir dil bilim filmi gibi tekrar tekrar izleyin. Zamanlarını söylemeyeceğim ancak sona doğru anlamlandırma ve evrenselliğin nasıl olabileceğine dair çok güzel betimlemeler var. Arrival IMDb
Sevgiler
Alper