Fizibilite çalışması yürütürken sorgulanması gereken en önemli şey daha önce de bahsettiğimiz “Attığımız taş ürküttüğümüz kuşa değecek mi?” kısmıdır.
Daha önce de bahsetmiştik; isterseniz bir Startup proje olsun, isterseniz mevcut bir yazılıma ek bir modül veya özellik ekleme olsun fizibilite çalışması yapılmalıdır. Fizibilite çalışmasının büyüklüğü ve ayrıntısı, yapılacak projenin büyüklüğüne göre değişebilmektedir. Dolayısıyla aylarca bir araştırma da gerektirebilir veya ilgili piyasayı bilen bir grup ile tartışma şeklinde de yapılabilir ama illa ki yapılacak işin getirisi ve götürüsü değerlendirilmelidir. (Fayda/Maliyet Analizi) Eskilerin deyimiyle Hilal-i Ahmer’e çalışmıyoruz illa ki bir gelir ve/veya fayda oluşturmalıyız.
Bu aşamaya kadar projenizin olgunlaşmış bir fikir haline gelmesi gerektiği değerlendirmiştik. Dolayısıyla bu fikrin ürün olarak sonuçlanması için ne kadar süre ve bütçe gerekir ve bu gider karşılığında ne kadarlık bir gelir veya fayda beklentiniz var, ana teması ile oluşturulan fizibilite çalışması yolumuzu aydınlatacaktır. Proje Yönetiminin %75 oranında planlama işi olduğunu ve fizibilitenin planlamanın temelini oluşturacağını da unutmamak gerekir.
Nasıl Yapılır?
Bahsettiğim gibi nasıl yapılacağı çalışmaya göre değişir. Genel birkaç başlık ve yöntem vererek örneklendirmek daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Özellikle Startup bir proje yapacaksak mutlaka değerlendirilmesi gereken birkaç başlığı belirtmek, yatırımcı aranmaya başlandığında nelerin mutlaka olması gerektiği konusunda da fikir verecektir. Bu aşamada parayı veren eli kendiniz olarak düşünüp “ben olsam para verir miydim?” diye düşünerek, gerçekçi ve ayakları yere basan bir çalışma yapmak önemlidir. Şişirilmiş bir fizibilite ile çalışmak en çok kendinizi kandırmak olur. Zaten şişirilmiş bir fizibilite ile yatırımcı bulabiliyorsanız kendi saadet zincirinizi kurabilirsiniz.
Şimdi sıfırdan yapılacak ve yapmak için yatırımcı bulmanız gereken bir proje için olduğunu düşünerek kademe kademe gidelim:
- Özet ve Kapsam: Anlaşılacağı üzere olgunlaşmış fikrin ve kapsamının bir özeti bu aşamada mutlaka hazırda olmalıdır ki inceleyen kişiler (yatırımcı/karar verici) projeniz hakkında fikir edinebilsin.
- Teknik Analiz: Kodlama dili/framework seçimi gibi kriterleri baştan belirlemek büyük avantaj sağlayacaktır. Teknik değerlendirmeyi projenizin en başında bir kere yapmak ve know-how’ı değerlendirmek büyük katkılar sağlayacaktır.
Modüler Yapı: Mümkünse proje modüller halinde bölünebilir ve araştırılabilir olsun. Böyle bir bölümlendirme hem proje çekirdeğini (Core diyelim) doğru belirlemeyi hem de fazlara bölmeyi sağlayacaktır. Günümüz dünyasında yazılıma para vermemek için elimizden geleni yaptığımız düşünülürse yazılımı mümkün olduğunca ucuz tutmak modülleme ile sağlanır. Core ücretsiz veya çok düşük ücretli tutulurken, eklenen her modül küçük bir ek ücret ile sunulabilir. Bundan sonraki her başlık core ve modüller için ayrı ayrı yapılabilir ve büyük projeler için bunu yapmak büyük fayda sağlayacaktır.
Aynı zamanda önceliklerin belirlenmesi de bu aşamada yapılmalıdır. Öncelik belirlemede MoSCoW methodunu örnek olarak verilebilir.
MoSCoW Metodu: Must, Should, Could, Won’t olarak başlıklara bölerek proje önceliklerini belirlemek amacıyla kullanılan bu metottur. Bu metot ile bölünmüş projenin zaman ve maliyet analizleri her başlık için ayrıca yapabilir ve Won’t kısmı netleştirilebilir.
- Zaman ve Maliyet Analizi: Projeyi gerçekleştirmek için elbette maliyetler olacak. Maliyetleri kalem kalem belirleyip bütçelemek sapmaların da erken farkına varmayı sağlayacaktır. Kodlama (işçilik), Server vs ne maliyetiniz varsa belirtmek gerekmektedir. İşçilik maliyetini belirtmek için zaten kabaca bir zaman tahmini yapılmalıdır. Örneğin biz iki yazılımcı ile bu işi bir yılda yaparız derseniz 24 adam/ay olarak maliyet ortaya çıkmış demektir. (tabi düzenli değil mevcut işiniz dışında çalışacaksanız ona göre bir tahminleme gerekmektedir.) Bu değerlendirme yapıldığında kabaca bir zaman ve maliyet tahmini bulunmakta ve bütçeyi belirleyecek referans bilgiler gösterilebilir durumdadır. Şu an projenin başlangıç (initiation) aşaması ve PMI (Project management Institute) der ki proje tahminlerinde (özellikle de maliyette) başlangıçta yapılan tahminler genellikle -%25 ile +%75 arasında değişiklik gösterebilmektedir. Yani hem zaman hem de maliyet yönünden buffer da belirlenmelidir.
- Pazar Analizi: Projeyi bitirdiniz, peki satabilecek misiniz? Kullanıcılar alternatifler varken sizin projenizi kullanacaklar mı? Mutlaka acaba satabilir miyiz, satarsak hangi platformda satacak, nasıl reklam yapacağız soruları düşünülmelidir. Kısacası pazarlama kanalları belirlemeli ve ne kadar sürede geri dönüş alınabileceği düşünülmelidir.
Bu ana başlıkları değerlendirmek için sıfırdan kurulan bir işletme veya sıfırdan yapılma bir proje olsun farklı alt başlıklarda analiz teknikleri mevcuttur. Özellikle SWOT Analizi, PESTLE Analizi, Porter 5 Güç Modeli öne çıkan metotlardır. Biri veya daha fazlası kullanabileceği gibi, bu metotlarda yapılan proje ile ilgisi olmayan başlıklar değerlendirmeden çıkarılabilir. Bahsedilen bu metotlarla ilgili ninternette fazlasıyla kaynak mevcuttur. Sadece çoğunluğunun işletmeler hakkında olduğunu gözden kaçırmayıp, proje için de kullanılabileceğini akıldan çıkarmamak gerekir.
Mümkünse usta bir yatırımcı gibi her noktada (zaman, maliyet, pazar gibi) Take Profit (TP – Kar al) ve Stop Loss (SL – Kaybı durdur) noktaları da belirlenmelidir. Ne kadar devam edip nerede çekilineceğinin bilinmesi her şeyin plana uygun olmasını sağlayacaktır. En nihayetinde Dark Kmight filminde Joker karakterinin de söylediği gibi bir şey plana uygun gidiyorsa kimse paniklemez.
Fizibilite çalışması yapılırken en çok yapılan hata iyimserliktir. Maliyeti ve zamanı iyimser tahmin etmek, pazar analizinin doğru yapılmayarak yatırım geri dönüşlerinin hızlı ve yüksek olacağını düşünmek gibi iyimserlikler ileride projenin rafa kalkmasına ve bıkkınlık oluşmasına neden olacaktır.
NOT: SWOT, PESTLE ve Porter 5 Güç gibi yöntemler genellikle işletmeler için yapılırken projeler için yapılabileceği es geçilmektedir.
