Karar destek sistemleri(KDS), verilmesi gereken kararla ilgili veriyi daha iyi anlayarak, daha etkin karar seçenekleri oluşturma, alternatifleri belirleme ve değerlendirme işlevlerine destek sağlayan ve doğru karar verme olasılığını artıran sistemlerdir. En genel anlamıyla Karar Destek Sistemleri yönetici konumundaki karar vericilerin karar vermelerine yardımcı olan sistemlerdir.
KDS’nin temelleri 1960’lı yıllarda atılmaya başlamıştır. Bu konudaki ilk kavramlar 1971’de M. Scott Morton tarafından “Management Decision Systems (Yönetim Karar Sistemleri) başlıklı bir yazıda ele alınmıştır. Daha sonra gerek akademik, gerekse endüstriyel alanlarda araştırma-geliştirme ve uygulama çalışmaları hızla yayılmıştır.
KDS’ler, veritabanındaki modüller aracılığıyla, çok ölçütlü ve birbirleriyle çelişen kriterler altında karar vericinin optimum çözümü elde etmesinde karar vericiye yardımcı olan, problem çözümünü hızlandıran ve kullanıcıyla etkileşimli olarak çalışan bilgisayar destekli sistemler olarak tanımlanabilmektedir. KDS’ler, veritabanına girilen verileri özetlemede ve analiz etmede karar vericiye yardımcı yardımcı olmaktadır.
1. KDS ‘nin Bileşenleri (The Components of Decision Support Systems)
KDS’ler, veri tabanı, çıkarım mekanizması ve kullanıcı arayüzünden oluşmaktadır.
Veritabanı, problemle ilgili bilgi ve kural cümlelerinden oluşmaktadır. Bir uzmanlık alanıyla ilgili tecrübe ve deneyimler KDS’nin veri tabanına yüklenir. Farklı kaynaklardan elde edilen bilgiler arasındaki ilişkiler kurallarla tanımlanabilecektir.
Çıkarım mekanizması model tabanı olarak da adlandırılmaktadır. Karar vericiyi doğru sonuca ulaştıracak olan karar verme, en iyileme, benzetim, tahmin ve analiz modellerinin yer aldığı bölümdür. Bir KDS’nin model tabanında yukarıda belirtilen modellerden sadece biri olabileceği gibi KDS’nin geliştirilme amacına uygun olarak birden faza model de model tabanında yer alabilir. Bir modelin çıktısı bir diğer modelin girdisi olarak çalışabilir.
Kullanıcı arayüzü ise çıkarım mekanizması, veri tabanı ve kullanıcı arasındaki etkileşimi sağlayan araçtır. Kullanıcı arayüzü gerekli bilginin sisteme girildiği ve sonucun sistemden alındığı ekrandır. Farklı bir ifadeyle, arayüz kullanıcı ile KDS arasındaki tüm etkileşimi sağlar. Arayüz tasarımları kullanıcı dostu olmalı ve kullanıcıyı ikileme düşürmeden amacına hizmet etmelidir. Piyasada kullanılan programların çoğu grafiksel arayüze sahip olup ses tanıma özelliği olan arayüz programları da mevcuttur.
2. KDS Türleri (Types of Decision Support Systems)
KDS’ler model, veri, bilgi, grup ve Web tabanlı olmak üzere beş tip olarak sınıflandırılmaktadır.
Model bazlı: Model bazlı KDS’ler, içerisinde istatistik ve optimizasyon gibi modelleri bulunduran karar destek sistemleridir.
Veri bazlı: Veri bazlı KDS’ler ise karar vermeyi destekleyecek gerçek zamanlı ve oldukça geniş veri setlerine sahip olan sistemlerdir.
Bilgi bazlı: Bilgi bazlı KDS’ler kural tabanlı sistemler olup kullanıcıya eylemler bildirebilen KDS türleridir.
Grup karar destek sistemleri(GKDS): Birden fazla kullanıcının birlikte çalışmasına müsaade edebilen sistemlerdir. Bir başka tanımla, grup karar destek sistemi, ekip çalışmasının etkinliğini artırmak amacıyla KDS ve Grup kararı birleştirme yöntemlerini içeren sistemlerdir.
Web tabanlı KDS’ler(WKDS): GKDS’lerin gelişmiş modelidir. WKDS’ler farklı lokasyonlarda bulunan karar vericilerin ortak bir ağ aracılığıyla çalışmasını sağlayan ve internetin gelişmesiyle ortaya çıkan KDS’lerdir.
GKDS ve WKDS çalışma prensibi bakımından birbirine benzemekle birlikte aralarındaki önemli fark şudur; GKDS’yi kullanan çalışma ekibi, verileri tek bir platform üzerinde paylaşırken, WKDS’de grup üyeleri problem üzerindeki düşünce ve yargılarını kişisel bilgisayarını kullanarak bir network üzerinde paylaşırlar. GKDS ve WKDS’nin benzer özellikleri ise; her iki KDS de ekip çalışmasına müsaade eder ve farklı zaman dilimlerinde bilgi paylaşımını mümkün kılarlar .
Aşağıdaki şekilde Karar Destek Sistemine gereken veri ve bilgiyi sağlayan içsel ve çevresel kaynaklara bağlı olarak yöneticinin karar verme sürecini destekleyen bir Karar Destek Sistemi modeli gösterilmektedir. Bu modelde veritabanlarına ve yazılım kitaplıklarına içsel ve dışsal kaynaklardan gelen veriler çeşitli iş zekası araçları tarafından işlenmektedir. Bilgi işlemcide bulunan verilerle kullanıcının amacına bağlı olarak çeşitli sorgulama, raporlama ve simülasyon işlemleri gerçekleştirilerek, ham verilerden problemle ilgili bilgiler elde edilmektedir. Yapılan her bir sorgu, raporlama ve simülasyonun amacı; problemin çözümüne yönelik seçeneklerin tanımlanması, değerlendirilmesi, en iyi seçeneğin tespiti olabileceği gibi sistemi daha da derinlemesine inceleyebilmek veya sistemi oluşturan parçaları belirli bir sırada analiz etmektir.
Bu seçeneklerde bir KDS modelinin 4 tasarım aşamasını oluşturmaktadır:
- Araştırma Etkinliği
- Tasarım Etkinliği
- Seçim Etkinliği
- Gözden Geçirme Etkinliği
Karar Destek Sistemleri’nden yararlanılarak belli iş kuralları içerisinde raporların oluşturulduğu sistemlere İş Zekası sistemleri denilmektedir. Çeşitli kaynaklardan sağlanan nitelikli bilginin aranması, entegre edilmesi ve kümelenerek çok yönlü analizler yapılması suretiyle; karar verme süreçlerinde kullanılacak anlamlı, özet ve amaca uygun raporların sunulmasını sağlamak amacıyla kullanılan sistemlerin genel adı İş Zekası sistemleridir. İş Zekası Sistemleri ile ilgili makalemiz için tıklayınız.
